Czy można pozbawić spadkobiercę prawa do spadku?

Jak pozbawić spadku krewnego?

Warto pamiętać, że nie zawsze pozbawienie spadku krewnych jest możliwe. W sytuacji, gdy spadkodawca nie sporządzi testamentu, do dziedziczenia dochodzą spadkobiercy ustawowi (małżonek, zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa, dziadkowie, pasierb, gmina oraz Skarb Państwa), których krąg ustalono w postępowaniu przed sądem o stwierdzenie nabycia spadku lub w drodze aktu poświadczenia dziedziczenia przed notariuszem. W sytuacji, gdy testament został sporządzony, najbliższa rodzina pozostaje uprawniona do zachowku, który powinien wypłacić im spadkobierca testamentowy.

Uprawnionymi do zachowku są:

• małżonek;
• zstępni spadkodawcy;
• rodzice spadkodawcy.

Przykładowo – Pan Krzysztof sporządził testament, w którym do całości spadku powołał swojego syna, pomijając żonę i dwie córki. W chwili jego śmierci żona oraz dwie córki nadal żyją. Podobnie jak rodzice Pana Krzysztofa. W takim przypadku do zachowku uprawnione są żona i córki. Rodzice Pana Krzysztofa byliby uprawnieni w sytuacji, gdyby Pan Krzysztof nie miał żony i innych dzieci albo gdyby żona jak również córki nie dożyłyby otwarcia spadku, a nie miały swoich zstępnych. 

Czy można pozbawić prawa do zachowku?

Tak, można pozbawić krewnego prawa do zachowku. Jest na to kilka sposobów. Jednym z nich jest wydziedziczenie. Może ono nastąpić tylko w testamencie. Aby wydziedziczenie było skuteczne, konieczne jest prawidłowe sporządzenie testamentu, określenie kogo imiennie pozbawiamy prawa do zachowku oraz wskazanie przyczyny wydziedziczenia. Nie może być też wątpliwości co do woli spadkodawcy i jego świadomości (ewentualna choroba uniemożliwiająca rozeznanie).

Wydziedziczenie możliwe jest tylko w trzech przypadkach:

• uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (np. znęcanie się nad bliskimi, życie na koszt spadkodawcy, nałogi. Wydłużone w czasie działania wbrew woli spadkodawcy niekoniecznie muszą dotyczyć jego osoby);
• umyślne przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażąca obraza czci względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób (przestępstwo nie musi być stwierdzone wyrokiem sądu, możliwe również w przypadku innej kategorii przestępstw, np. przeciwko mieniu, które godzi w podstawy egzystencji spadkodawcy, np. spalenie domu spadkodawcy);
• uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (np. długoletnie zerwanie kontaktów z rodzicem, brak opieki nad nim).

Warto pamiętać, że wydziedziczenie dotyczy wyłącznie osoby wydziedziczonej, co oznacza, że zstępni wydziedziczonego mają prawo do zachowku.

Jak inaczej uniemożliwić dziedziczenie?

Prawo dopuszcza uniemożliwienie dziedziczenia przez osobę, która jest tego niegodna.

Za niegodnego dziedziczenia może być uznany krewny, który:

• popełnił ciężkie umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy;
• nakłonił spadkodawcę podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu; ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił, przerobił testament bądź świadomie skorzystał z takiego fałszywego testamentu.

Uznania spadkobiercy za niegodnego nie można dokonać w drodze zapisu w testamencie. W tym celu osoby, które dziedziczyłyby zamiast niegodnego członka rodziny muszą wnieść powództwo do sądu. Spadkobierca uznany za niegodnego jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Uprawnionymi do dziedziczenia są więc jego zstępni (dzieci, wnuki).

Ponadto można małżonka wyłączyć z dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji, a żądanie to było uzasadnione. Możliwe jest to wówczas, gdy w trakcie sprawy rozwodowej albo sprawy o separację umrze ten z małżonków, który byłby uznany za winnego rozkładu pożycia. Możliwe jest również wyłączenie byłego małżonka z dziedziczenia majątku, jeżeli był współwinny rozpadu małżeństwa. Wyłączenie z dziedziczenia następuje na podstawie orzeczenia sądu. Małżonek wyłączony z dziedziczenia jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Oznacza to, że uprawnionymi do dziedziczenia są jego zstępni (dzieci etc.).

Są jeszcze inne metody na odsunięcie spadkobiercy od dziedziczenia, np. umowa dożywocia, zrzeczenie się dziedziczenia, przedawnienie, a w ostateczności powołanie się na tzw. zasady współżycia społecznego. To już jest jednak temat na odrębny artykuł.