W jakich sytuacjach można pozbawić rodzica władzy rodzicielskiej, a w jakich tę władzę ograniczyć?

Kiedy władza rodzicielska może być ograniczona?

Ograniczenie władzy rodzicielskiej polega na zmniejszeniu określonych obowiązków i uprawnień rodzica w stosunku do dziecka. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym taka sytuacja dotyczy rodziców niebędących ze sobą w związku małżeńskim. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając ją do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do drugiego rodzica.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej może wynikać z przyczyn niezawinionych lub zawinionych. 

Niezawinione ograniczenie władzy rodzicielskiej związane jest wyłącznie z życiem rodziców dziecka w rozłączeniu. Nie ma tutaj żadnego elementu winy ze strony jednego z rodziców, a dobro dziecka nie jest zagrożone. Rodzice jednak nie potrafią się porozumieć w sprawach dziecka, dlatego też niezbędna jest decyzja sądu. Dzieje się tak najczęściej w sytuacji, gdy rodzice mieszkają oddzielnie, a więc dziecko przebywa na stałe z jednym z nich, a z drugim wyłączenie raz na jakiś czas. Wówczas sąd wskazuje rodzica, który zajmuje się dzieckiem na co dzień i przyznaje mu prawo do samodzielnego podejmowania wszelkich bieżących decyzji. Drugi rodzic zachowuje prawo do kontaktów z dzieckiem, natomiast współdecyduje jedynie w istotnych sprawach, np. edukacja, przeprowadzka, leczenie itd. Zatem: w ważnych dla dziecka kwestiach rodzice muszą podejmować decyzje wspólnie.

Druga kategoria to z kolei sytuacje, w których rodzic zaniedbywał dziecko i przez to musiała zostać ograniczona jego władza rodzicielska. W praktyce mogą to być sytuacje związane z  nadużywaniem alkoholu czy innych środków odurzających przez rodzica, czy niedopilnowaniem realizacji przez dziecko określonych obowiązków (szkoła). W takich przypadkach zawsze zagrożone jest dobro dziecka.

Sąd orzeka o ograniczeniu władzy rodzicielskiej na wniosek jednego z rodziców lub z urzędu, jeżeli uzna, że dziecku dzieje się krzywda. Sąd podejmuje takie decyzje w toku procesu o rozwód, po rozwodzie, a także w przypadku separacji czy unieważnienia małżeństwa. Ograniczenie władzy rodzicielskiej musi być sformułowane w sposób konkretny, z dokładnym określeniem rodzaju uprawnień i obowiązków przyznanych drugiemu z rodziców.

Kiedy sąd orzeka o pozbawieniu władzy rodzicielskiej?

Pozbawienie władzy rodzicielskiej to najsurowsza forma ingerencji sądu w wykonywanie władzy rodzicielskiej, jaką sąd opiekuńczy może zastosować wobec rodzica lub rodziców w przypadku niewypełniania obowiązków w sposób prawidłowy. W wyniku takiej decyzji rodzic/rodzice tracą wszelkie prawa, jakie przysługują im z tytułu władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Warto przy tym dodać, że pozbawienie władzy rodzicielskiej ma charakter represji w stosunku do rodziców, a celem tego działania jest — jak w każdym innym przypadku — dobro dziecka. Co ważne, władza rodzicielska może zostać odebrana niezależnie od tego, czy występuje wina rodziców.

Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym decyzja o pozbawieniu władzy rodzicielskiej może zostać podjęta przez sąd opiekuńczy, gdy:

• władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody, np. u jednego z rodziców ujawniła się nieuleczalna choroba psychiczna, rodzic nie ma stałej styczności z dzieckiem i nie interesuje się nim (np. w wyniku wyjazdu za granicę na stałe lub zaginięcia),
• rodzic/rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej (np. przemoc domowa, alkoholizm),
• rodzi/rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka (np. brak kontaktów, brak opieki bieżącej, brak alimentacji),
• pomimo umieszczenia dziecka w placówce wychowawczej lub rodzinie zastępczej nie ustały powody, przez które dziecko tam trafiło, szczególnie jeśli rodzic/rodzice trwale nie interesują się nieletnim.

W przypadku ustania przyczyny, która była podstawą do pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.

Czy pozbawienie władzy rodzicielskiej oznacza zakaz kontaktów z dzieckiem lub brak alimentacji?

Pozbawienie władzy rodzicielskiej rodzica nie pozbawia tego rodzica prawa do kontaktów z dzieckiem. Jeżeli chcemy zupełnie wyeliminować rodzica z życia małoletniego, powinniśmy uzyskać w Sądzie rozstrzygnięcie o zakazie kontaktów z dzieckiem. Z drugiej strony (obowiązków), pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza zniesienia alimentów na dziecko od rodzica, którego władzy pozbawiamy. Rodzic może być pozbawiony władzy rodzicielskiej, może mieć zupełny zakaz kontaktów z małoletnim, a alimenty będą cały czas należne na dziecko. To dla wielu z nas dobra i wcale nie oczywista wiadomość.

Sprawy o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej są niezwykle ważne i delikatne, kluczowe przy rozstrzyganiu jest dobro dziecka, a nie prywatny interes skonfliktowanego często rodzica, dlatego warto powierzyć takie sprawy profesjonalnemu pełnomocnikowi, który nas odpowiednio  pokieruje.